Hanes un teulu o rymuso menywod

Ym 1898, cynigiodd Prifysgol Caerdydd gyfle i fenyw ifanc a gafodd effaith enfawr nid yn unig arni hi, ond ar y menywod yn ei theulu a ddilynodd ei holion traed. Ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod, rydym yn siarad ag wyresau Cassie am bwysigrwydd addysg ar gyfer grymuso menywod.  

Ym 1898 y pasiodd Catherine (Cassie) Jenkins (Addysg 1900) arholiad Ysgoloriaeth y Frenhines gyhoeddus a dyfarnwyd ysgoloriaeth flynyddol o £20 iddi i astudio yng Ngholeg Prifysgol De Cymru a Sir Fynwy yng Nghaerdydd. Ymunodd Cassie â grŵp arloesol o fyfyrwyr benywaidd i astudio o dan yr Athro benywaidd cyntaf yng Nghymru, Millicent MacKenzie.  

Aeth Cassie ymlaen i weithio fel athrawes ym Mhontypridd nes iddi briodi. Yn anffodus bu farw ym 1960 yn 82 oed, ond parhaodd ei hetifeddiaeth ar ffurf ei phlant a’i hwyrion. Aeth tair o ferched Cassie ymlaen i addysg uwch, gyda dwy ohonyn nhw’n ei dilyn i Gaerdydd i raddio o Goleg Prifysgol Caerdydd yn y 1930au.  Graddiodd un o wyresau Cassie mewn meddygaeth yn 1930s, sef y drydedd genhedlaeth i astudio yn y ddinas fywiog hon.  

Cyfle i gwrdd ag wyresau Cassie  

Ann Blizard  

Yn 84, Ann yw wyres hynaf Cassie. Mae Ann yn fam i bedwar, yn ddeintydd cymwys, yn gymrodeddwr, ac yn gyn-Feistr ar Gwmni Cyflafareddwyr Addoli. Roedd Ann yn byw gyda Cassie Jenkins ym Mhontypridd pan oedd yn faciwî yn ystod yr Ail Ryfel Byd. Dilynodd mam Ann ei hun, Mary Davies (BSc 1931) Cassie ymlaen i Goleg Prifysgol Caerdydd lle cofrestrodd ar gyfer ei BSc mewn Sŵoleg ym 1928. Dyfarnwyd Ysgoloriaeth Morgannwg i Mary a ganiataodd iddi barhau am bedwaredd flwyddyn. 

Beth allwch chi ddweud wrthym am eich mam-gu? 

Ann: Roedd fy mam yn ddigon ffodus i fynd i’r brifysgol ac roedd hi’n disgwyl i’w merch wneud yr un peth. Cefais fy magu gyda’r ethos teuluol y dylech chi gynnal eich hun a gwneud yn dda. Felly, es ymlaen i astudio llawfeddygaeth ddeintyddol, ac yn ddiweddarach deuthum yn Gymrawd Sefydliad Siartredig y Cyflafareddwyr ac roeddwn yn gymrodeddwr mewn llawer o anghydfodau deintyddol. Roeddwn hefyd yn ynad ym Mwrdeistref Brent Llundain Fwyaf am 24 mlynedd. 

Pa ddylanwad gafodd eich mam, Mary, ar eich bywyd?   

Ann:  Roedd fy mam yn ddigon ffodus i fynd i’r brifysgol ac roedd hi’n disgwyl i’w merch wneud yr un peth. Cefais fy magu gyda’r ethos teuluol y dylech chi gynnal eich hun a gwneud yn dda. Felly, es ymlaen i astudio llawfeddygaeth ddeintyddol, ac yn ddiweddarach deuthum yn Gymrawd Sefydliad Siartredig y Cyflafareddwyr ac roeddwn yn gymrodeddwr mewn llawer o anghydfodau deintyddol. Roeddwn hefyd yn ynad ym Mwrdeistref Brent Llundain Fwyaf am 24 mlynedd. 

Jayne Pugh 

Mae Jayne yn 74 oed a hi yw ail wyres hynaf Cassie. Hyfforddodd mam Jayne, Eileen Davies, fel athrawes yng Ngholeg Hyfforddi Abertawe ac yna dilynodd ôl troed Cassie i ddod yn athrawes. Dilynodd Jayne yn ôl troed ei mam a’i mam-gu a daeth yn athrawes anghenion arbennig yng Nghaerdydd a’r cyffiniau.  

Pa atgofion sydd gennych chi o Cassie? 

Jayne: Roedd Cassie yn ddynes gref iawn: yn llym a chadarn iawn. Bu farw ei gŵr yn 47 oed a bu’n rhaid iddi fagu pump o blant ar incwm cyfyngedig. Nid yn unig gwnaeth hi eu magu nhw, ond gwnaeth mewn ffordd a roddodd llawer o gyfleoedd addysgol iddynt.

Beth aeth eich mam-gu ymlaen i’w gyflawni? 

Jayne: Ar ôl graddio o Goleg Prifysgol Caerdydd, bu Cassie yn dysgu yn yr Ysgol Safonau Uwch yn Mill Street, Pontypridd. Bu’n rhaid i Cassie roi’r gorau i ddysgu pan briododd, ond daeth o hyd i ffordd o ddefnyddio ei hyfforddiant fel athro yn y cartref wrth iddi geisio rhoi’r un cyfleoedd i’w phlant mewn addysg uwch ag yr oedd hi wedi elwa ohonynt. Aeth y tair o’i merched i addysg uwch ac roedd hynny’n dal yn eithaf anarferol ar y pryd.  

Pa effaith barhaol a gafodd addysg eich mam ar ei bywyd? 

Jayne: Gwnaeth gyrfa fy mam wahaniaeth mawr i ni pan fu farw fy nhad oherwydd ei bod yn gallu ennill bywoliaeth i’n cefnogi. Gweithiodd fy mam fel athrawes am gyfanswm o 40 mlynedd ac roedd hi’n fodel rôl cryf i mi, a dilynais ei holion traed a dod yn athrawes. 

Rhoddodd Cassie a fy mam gariad gydol oes at ddysgu i mi. 

Rosamund Davies  

Rosamund Davies yw trydydd wyres Cassie. Ei thad oedd plentyn ieuengaf Cassie, Trevor Davies (PhD 1944). Astudiodd Trevor meddygaeth yn Ysgol Feddygaeth Genedlaethol Cymru a dyfarnwyd Ysgoloriaeth Kitchener iddo yn ei flwyddyn olaf.   

Hyfforddodd Rosamund gydag Ysgol Ddawns Rambert Ballet cyn mynd i Tehran i ddawnsio gyda Bale Cenedlaethol Iran. Ar ôl Iran, bu Rosamund yn gweithio gyda Bale Cenedlaethol Cork cyn hyfforddi fel nyrs a bydwraig.  Daeth yn ddarlithydd anrhydeddus mewn nyrsio ym Mhrifysgol Thames Valley ac yn Gadeirydd Rhanbarth Gogledd Tafwys Coleg Bydwreigiaeth Brenhinol. 

Dr Ghislaine Davies

Mae Ghislaine yn chwaer a merch iau Rosamund i Trevor. Fel ei thad, hyfforddodd Ghislaine fel meddyg, ac roedd hi’n arbenigo mewn gastroenteroleg. Etholwyd Ghislaine yn gymrawd Coleg Brenhinol y Meddygon a daeth yn gadeirydd sefydlu’r pwyllgor gradd gyrfa An-Ymgynghorol.  

Pa ddylanwad gafodd Cassie arnoch chi a’ch tad? 

Ghislaine: Fe wnaeth Cassie Jenkins annog a chefnogi fy nhad trwy Ysgol Feddygaeth Genedlaethol Cymru. Gwn ei bod yn gredwr mawr mewn addysg.  

Roedd fy chwaer, Rosamund (uchod) a minnau’n ifanc iawn pan fu farw Cassie Jenkins, ond rydyn ni’n ei chofio hi’n gwisgo du i gyd ar y ffordd i’r Capel ym Mhontypridd. Roedd hi’n llym iawn a gwnaeth i fy nhad lofnodi’r addewid i ymwrthod ag alcohol pan oedd yn 12 oed! Rwy’n credu iddo ymwrthod â’r addewid hwnnw fel myfyriwr meddygol yng Nghaerdydd! 

Ydych chi’n meddwl bod cael modelau rôl addysgedig wedi eich annog i fynd i lawr y llwybr a ddewisoch? 

Rwy’n sicr yn credu bod cael modelau rôl benywaidd llwyddiannus yn annog menywod ifanc. Yn fy nghenhedlaeth i roedd yna lawer o fyfyrwyr meddygol benywaidd ond roedd llawer o sôn o hyd a oedd hi’n iawn i ferched â theuluoedd weithio. Roedd fy mam bob amser yn dweud wrtha i fod unrhyw beth yn bosibl os oeddech chi am ei wneud.    

Dr Eryl Hicks (MBBch 1977) FRCR MBE 

Astudiodd pumed wyres Cassie, Eryl, yn Ysgol Feddygaeth Genedlaethol Cymru, gan ddod y drydedd genhedlaeth o ferched yn ei theulu i astudio ym Mhrifysgol Caerdydd. Yn fam i ddau fab, daeth Eryl yn radiolegydd ymgynghorol yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg yn gweithio yn ardal Pontypridd, yn ôl i wreiddiau ei mam a’i mam-gu. 

Astudiodd mam Eryl Katherine Davies (BSc 1937) Sŵoleg yng Ngholeg Prifysgol Caerdydd. Dyfarnwyd iddi Ysgoloriaeth Morgannwg i uwchraddio ei BSc i radd anrhydedd, ac i hyfforddi fel athrawes ym 1938.  

Elizabeth Howe OBE  

Mae Elizabeth yn chwaer i Eryl ac yn fam i ddau o blant. Graddiodd yn y Gyfraith o Brifysgol Exeter ym 1977 a daeth yn gyfreithiwr. Daeth yn erlynydd a gwasanaethodd fel Prif Erlynydd y Goron Caint tan 2007 pan ddechreuodd ddatblygu gyrfa gyfreithiol ryngwladol. Rhoddodd Elizabeth wyth mlynedd fel Cwnsler Cyffredinol Cymdeithas Ryngwladol yr Erlynwyr tan 2015.  

Ydych chi’n meddwl bod cael modelau rôl benywaidd llwyddiannus wedi eich annog i fynd i lawr y llwybr a ddewisoch? 

Elizabeth: Roedd gan ein mam, Katherine, ‘feddwl ymchwilgar’ a dilynodd lawer o ddiddordebau ac astudiaethau academaidd. Mae hi wedi trosglwyddo’r diddordebau hynny a’r syched am wybodaeth i ni ein dau, er na allem fyth gael cymaint o chwant â hi!  

Roedd ein mam yn falch ohonom, ond yn cael peth anhawster o ran yr heriau o weithio’n llawn amser a magu plant. Mae gofal plant yn parhau i fod yn her fawr i fenywod sy’n gweithio heddiw er ein bod i fod i fyw mewn byd o gydraddoldeb rhywiol a chyfle cyfartal.  

Mae dewisiadau a chyfleoedd Cassie yn atgyfnerthu pwysigrwydd addysg a’r effaith cryfach y gall hyn ei chael i’r rhai sy’n dod ar ôl, fel mae’r dywediad yn mynd: 

Os ydych chi’n addysgu dyn, rydych chi’n addysgu unigolyn. Ond os ydych chi’n addysgu menyw, rydych chi’n addysgu cenedl.  

[Dr. James Emman Kwegyir Aggrey] 

Os yw stori Cassie wedi ennyn diddordeb ynoch chi yna darganfyddwch fwy am gefnogi myfyrwyr a darganfod ystod o ffyrdd i helpu’r genhedlaeth nesaf o bobl i gyflawni eu nodau.