Chwilio am y ‘cyswllt coll’ rhwng clefyd yr arennau a chlefyd cardiofasgwlaidd

Mae Dr Anne-Catherine Raby yn ymchwilydd yn yr Ysgol Feddygaeth, yn chwilio am y cysylltiad rhwng clefyd cronig yr arennau a chlefyd cardiofasgwlaidd gyda ffocws ar lid. Mae ei gwaith yn bellgyrhaeddol, yn hollgynhwysol, ac yn hollbwysig i ddeall y clefyd sy’n gyfrifol am fwy o farwolaethau yn fyd-eang nag unrhyw achos arall.  

Weithiau, rwyf am ddweud bod y llwybr ymchwil hwn wedi fy newis.  

Rwyf wedi bod yn gweithio ar deulu penodol o dderbynyddion sy’n gysylltiedig â llid ers traethawd ymchwil fy meistr, ac mae llid yn chwarae rhan mor sylweddol mewn clefyd yr arennau a chlefyd cardiofasgwlaidd (CVD), nes ei fod yn ddilyniant naturiol.  

Mae ymchwil yn y maes hwn yn hanfodol oherwydd CVD yw prif achos marwolaeth yn fyd-eang, gyda thua 80 miliwn o bobl yn marw o gyflwr sy’n gysylltiedig â CVD bob blwyddyn. Mae’n derm cyffredinol sy’n cynnwys amodau’r galon, y pibellau gwaed, a’r cylchrediad.  

Yn anffodus, bydd yn effeithio ar bob un ohonom, naill ai’n uniongyrchol neu drwy rywun agos i ni.  

Ond mae arwyddion da bod agweddau ar CVD yn gyfnewidiol. Mae tri chwarter y marwolaethau CVD yn digwydd mewn gwledydd incwm isel a chanolig, gan awgrymu y gall opsiynau amgylchedd a gofal iechyd wneud gwahaniaeth. Mae rheoli a chanfod yn gynnar yn cyfrannu at ganlyniadau gwell ac felly mae’n rhaid i ni barhau i chwilio am atebion, am unrhyw beth a all wneud gwahaniaeth.  

CVD, llid a chlefyd yr arennau: dod o hyd i’r cysylltiad 

Derbynnir yn dda yn y gymuned ymchwil fod cysylltiad cryf rhwng rhai mathau o CVD a llid, ond nid yw’n cael ei esbonio’n dda. Gallwn ganfod marcwyr llidiol yn y gwaed sydd naill ai’n cyd-fynd â chyflwr CVD sylfaenol neu’n cyd-fynd â’r prognosis.  

Mae’n achos tebyg i’r iâr neu’r wy; nid ydym yn gwybod ai llid yw achos cyflyrau CVD, neu ai dyna’r canlyniad, neu os yw’r ddau’n wir! Ond mae’n golygu, o bosibl, bod llid yn darged da iawn ar gyfer triniaeth.  

Yn ogystal â chysylltiad â llid, mae cysylltiad cryf rhwng y galon a’r arennau. Gelwir hyn yn syndrom cardiorenal.   

Os ydych chi’n ysmygu neu’n ordew, gall hyn gynyddu eich risg o glefyd yr arennau a CVD, ac nid yw’n syndod dod o hyd i’r ddau glefyd yn yr un bobl. Os yw’ch pwysedd gwaed yn rhy uchel, gall hynny niweidio’r arennau. Os bydd yr arennau’n methu, ni fyddant yn tynnu dŵr o’ch system ac mae eich pwysedd gwaed yn cynyddu, sydd yn ei dro yn broblem i’r galon. A phan fyddwch chi’n ychwanegu llid, gall beri problemau i’r ddau.  

Pam mae gan ein hymchwil y potensial i fod yn ymchwil arloesol 

Cyflawnir llawer o’n gwaith yn y labordy. Rydym yn cynnal arbrofion gyda thiwbiau prawf, er enghraifft defnyddio celloedd gan gleifion a hefyd yn cynnal arbrofion in vivo. Rydym yn edrych ar waed gan wahanol gleifion ac yn eu cymharu ar gyfer lefelau cyfryngwyr llid penodol. Hyd yn hyn rydym wedi dod o hyd i bedwar cyfryngwr sy’n bresennol ar lefelau uwch mewn cleifion â chlefyd cronig yr arennau na mewn unigolion iach. Rydym wedi gwneud celloedd gwaed iach yn agored i’r cyfryngwyr hyn, i weld a fyddai’n cymell y samplau iach i ymddwyn yn yr un modd. Hyd yn hyn, rydym wedi darganfod y gall dau ohonynt wneud i gelloedd ymddwyn mewn ffordd sy’n annog rhydwelïau i gulhau.  

Mae rhai agweddau ar CVD a chlefyd yr arennau y gallwn eu newid, ac mae rhai na allwn eu newid. Mae angen i ni wybod pa bethau i’w targedu a beth fydd yn gwella canlyniadau. Ein rhagdybiaeth yw bod llid sy’n dod o’r arennau yn y rhai sydd â chlefyd yr arennau yn gwaethygu datblygiad CVD. Os gallwn brofi hyn, yna mae angen i ni ddarganfod a yw blocio llid yn ddigon i leihau problemau. Yna, gellid troi’r canlyniadau’n rhywbeth y gellir ei weinyddu naill ai fel ataliad, neu i rwystro CVD rhag ffurfio unwaith y bydd wedi dechrau yn barod. Mae goblygiadau hyn yn wych ac yn arloesol.  

Mae yna bosibilrwydd, os yw hyn yn berthnasol i un amod, y gellid ei gymhwyso i eraill sy’n gweithio mewn ffyrdd tebyg. Mae afiechydon yn tueddu i glystyru gyda’i gilydd yn yr un unigolion, a elwir yn ‘aml-forbidrwydd’ (multimorbidity). Os yw’r rhagdybiaeth hon yn gywir, y nod fyddai ehangu hyn i gyd-destun morbidrwydd arall sy’n gysylltiedig â CVD neu glefyd yr arennau fel diabetes, dementia ac arthritis.  

Rhan orau fy swydd yw pan fydd fy arbrofion yn cynhyrchu llawer o ddarnau o wybodaeth na allaf wneud synnwyr ohonynt ac rwy’n ceisio eu deall – fel pos. Yn raddol, byddwch chi’n dechrau cael darlun ac mae’n dechrau gwneud synnwyr. Nid ydych chi’n cael llawer o gyfnodau ‘eureka’ ond weithiau rydych chi’n cael canlyniadau y gwyddoch y byddant yn gallu bod yn drobwynt. Rhoi’r darnau at ei gilydd yw rhan orau fy swydd yn bendant.  

Cyllid hanfodol a haelioni pobl Prydain 

Ni fyddai’r ymchwil hwn yn bosibl heb gyllid – mae’n gwneud byd o wahaniaeth. Derbyniais fy narlithyddiaeth drwy Sefydliad Ymchwil y Galon Cymru, ac mae hyn wedi caniatáu imi wneud y gwaith pwysig hwn. Gallwn dreulio blwyddyn yn chwilio am gyllid ac, yn realistig, mae hyn yn tynnu’ch ffocws oddi ar yr ymchwil. Gall fod yn aflonyddgar iawn gan rwystro llawer o ymchwilwyr talentog ar ddechrau eu gyrfa rhag parhau. Goblygiadau derbyn cyllid yw y gallaf barhau gyda fy ymchwil a phontio i gontract tymor hir ac y gallaf ganolbwyntio’n llwyr ar yr ymchwil. Mae gen i ddau fyfyriwr PhD a gallaf eu goruchwylio heb feddwl am orfod ailymgeisio am arian mewn chwe mis. Mae’n cymryd y pwysau i ffwrdd ac yn fy rhoi yn y sefyllfa orau bosibl i ddechrau datblygu’r ymchwil, a all wedyn fy helpu i drosoli mwy o gyllid yn y dyfodol.  

Mae rhoi arian yn beth personol iawn ac mae angen i gyllid fynd i bobman, ond i’r rhai sy’n cefnogi ymchwil, gallaf eich sicrhau bod eich cefnogaeth yn amhrisiadwy. Mae haelioni pobl Prydain bob amser yn creu argraff arnaf. Rwyf wedi gweithio mewn sawl gwlad, ond nid wyf erioed wedi gweld elusennau yn cael cymaint o groeso a chyllid ar y raddfa hon. Mae pobl Prydain yn hael iawn!  

Rhagor o wybodaeth am sut y gallwch gefnogi ymchwil Prifysgol Caerdydd.