Mae Canolfan y Cyngor Ymchwil Feddygol ar gyfer Geneteg a Genomeg Niwroseiciatrig ym Mhrifysgol Caerdydd yn gyfleuster unigryw. Am ddegawd, mae wedi dod ag ymchwilwyr o’r radd flaenaf at ei gilydd i ymchwilio’r prif ffactorau tu ôl i faterion iechyd meddwl.
Er mwyn dynodi deng mlynedd o gyfraniadau arloesol i iechyd y cyhoedd yn y Ganolfan, fe wnaethom gynnal arddangosfa ymchwil arbennig: Ailystyried Salwch Meddwl Dyma 6 o bethau y dysgom.
Ar ôl pedwar degawd, rydym yn gweld datblygiadau mewn triniaeth
Cyn y datblygiadau diweddar, roedd diffyg ymchwil wedi’i dargedu wedi arwain at driniaethau ar bresgripsiwn ar gyfer amryw o anhwylderau yn aros fwy neu lai yn ddinewid am dros hanner canrif.
Yn ôl yr Athro Syr Mike Owen, dim ond yn y blynyddoedd diwethaf mae ymchwil ryngddisgyblaethol fel yr hynny sy’n digwydd yng Nghaerdydd wedi hwyluso gwell ddealltwriaeth o sut rydym yn mynd ati i drechu salwch niwrolegol.
Mae 80% o broblemau iechyd meddwl yn dod i’r amlwg cyn cyrraedd 25 oed
Datgelodd y seiciatrydd plant a’r glasoed, yr Athro Anita Thapar CBE (MBBCh 1985, PhD 1995) fod materion iechyd meddwl ymhlith pobl ifanc yn cael eu diystyru yn aml pan ddechreuodd hi arbenigo yn y 1990au cynnar.
O ganlyniad i welliannau mewn ymchwil, mae cydnabyddiaeth erbyn hyn fod pedwar o bob pump cyflwr iechyd meddwl yn dod i’r amlwg cyn cyrraedd 25 oed. Y canlyniad? Diagnosis cynt, a chanlyniadau gwell.
Mae anhwylder diffyg canolbwyntio a gorfywiogrwydd (ADHD) yn gyflwr genynnol
Aeth yr Athro Thapar ymlaen i egluro fod ADHD yn gyflwr sy’n aml yn ganlyniad o natur yn hytrach na magwraeth.
Er iddo gael ei gydnabod am y tro cyntaf yn 1902, dim ond yn 2010 cafodd ADHD ei gategoreiddio fel anhwylder niwroddatblygiadol. Ers hynny, mae dadansoddiad cromosomaidd Caerdydd wedi dangos bod hyd at 80% wedi’i etifeddu. Mae hyn yn cynnig cerydd pendant i gamdybiaethau parhaus fod y cyflwr wedi’i “ddyfeisio” neu’n gwreiddio o “fagwraeth wael”.
Gall seicosis leihau disgwyliad oes 20 mlynedd
Er bod modd gwella o gyflyrau fel seicosis yn gallu gorffen mewn adferiad, mae’r rhan fwyaf o achosion yn ail-ymddangos dros oes. Gall diffyg trachywiredd triniaethau presennol arwain at symptomau ymddygiadol (e.e. deiet afiach, ysmygu trwm) a all gael effaith ddramatig ar ddisgwyliad oes.
Ar gyfartaledd, bydd claf seicosis yn byw 15 i 20 mlynedd yn llai na pherson iach, dywedodd Syr Mike. Mae ystadegyn o’r math yma yn darparu ysgogiad enfawr ar gyfer yr ymchwil a gynhelir yng Nghaerdydd.
Dim ond hanner y frwydr yw meintiau sampl mwy
Credai yr Athro James Walters (MSc 2005, PhD 2012) – a fydd yn cymryd yr awenau gan Syr Mike fel Cyfarwyddwr y Ganolfan – y gall datblygiadau y dyfodol ddeillio, yn syml, o ehangu ein hymchwil.
Drwy ddyblu maint sampl mewn un astudiaeth i 70,000 (llai na Stadiwm Principality llawn), fe eglurodd, roedd ymchwilwyr yng Nghaerdydd yn gallu nodi ffactorau risg genynnol newydd ar gyfer anhwylderau niwrolegol.
Meddygaeth ‘bersonol’ yw’r dyfodol
Credai yr Athro Walters mai drwy gynyddu meintiau sampl, rannu data a chamau dilyniannau ymhellach mewn dealltwriaethau biolegol, gallwn fynd ati i deilwra meddygaeth i gyfansoddiad genynnol unigryw pobl yn y ddeng mlynedd nesaf. Gall hyn arwain at ddiwedd ar y canlyniadau anrhagweladwy a’r sgîl-effeithiau sy’n gysylltiedig â thriniaethau ‘un math yn addas i bawb’.