Anabledd Cyfreithiol? Profiadau gyrfa pobl anabl sy’n gweithio ym mhroffesiwn y gyfraith yng Nghymru a Lloegr: ymchwil ac adnoddau

Fel yr esbonia’r Athro Debbie Foster o Ysgol Busnes Caerdydd (ymchwilydd arweiniol), mae Anabledd Cyfreithiol? yn brosiect cydweithredol parhaus unigryw. Fe’i dewiswyd i dderbyn cyllid gan Anabledd Cymru, gyda’r grant yn dod o fenter gan y loteri genedlaethol sy’n cynnwys cyrff hawliau anabledd ar draws pedair gwlad y DU. Cynhaliwyd gwaith ymchwil mewn partneriaeth â Dr Natasha Hirst (ymchwilydd anabledd annibynnol) ac Is-adran Cyfreithwyr ag Anableddau (LDD) Cymdeithas Cyfreithwyr Cymru a Lloegr.

Crëwyd nifer o adnoddau gwerthfawr hefyd: adroddiad sy’n seiliedig ar dystiolaeth (y cyntaf o’i fath yn y DU) ar brofiadau gyrfa pobl anabl ym mhroffesiwn y gyfraith; gwefan prosiect a fideos proffil personol. Mae’r rhain yn herio’r hyn y mae cyfranogwyr y prosiect yn credu sy’n ‘ddiwylliant o ddyhead isel’, a briodolir fel mater o drefn i bobl anabl yn y farchnad lafur yn y DU. 

Pobl anabl yw’r grŵp sy’n dioddef fwyaf o ddiffyg cynrychiolaeth deilwng ym mhroffesiwn y gyfraith. Canfu ein hymchwil eu bod nid yn unig yn wynebu rhwystrau corfforol/synhwyraidd (e.e. amgylcheddau gwaith a llysoedd anhygyrch), ond hefyd rwystrau diangen sy’n deillio o arferion, agweddau a defodau anhyblyg. Yn arwyddocaol, canfuom yn 2020 fod cyfreithwyr, bargyfreithwyr a barnwyr anabl yn dal i fod yn ‘annisgwyl’ yn y proffesiwn, yn profi cam-drin, heb ddarpariaethau priodol ar eu cyfer a’u bod yn adnodd talent na chaiff ei ddefnyddio.

Yn aml caiff proffesiwn y gyfraith ei ystyried yn gadarnle i’r breintiedig, ond mae’n gynyddol ymwybodol o’r angen i adlewyrchu a chynrychioli grwpiau amrywiol yn y gymdeithas, a hynny yn anad dim i ateb cyhuddiadau bod y gyfraith yn cael ei llunio gan normau ar sail dosbarth a rhywedd, sy’n hiliol ac sy’n gwahaniaethu ar sail abledd. Drwy ddefnyddio methodoleg cyd-gynhyrchu ceisiodd y prosiect nid yn unig gynhyrchu gwybodaeth, ond hefyd rymuso pobl anabl yn y proffesiwn i gyfrannu at y wybodaeth honno a’r adnoddau a gynhyrchir a’u defnyddio i sicrhau newid a mwy o gynrychiolaeth.

Fel rhan o’n hagenda effaith cynhaliwyd cynhadledd yn yr Academi Brydeinig yn Llundain ym mis Ionawr 2020 i gyflwyno a thrafod canfyddiadau ein hymchwil. Roedd cymdeithasau proffesiynol a rheoleiddwyr yn bresennol yn ogystal â phobl anabl yn y proffesiwn, a denodd gryn sylw.

Gallwch weld yr adroddiadau ymchwil, y datganiad i’r wasg ac adroddiad y gynhadledd ar ein gwefan.

Rydym yn parhau i gyd-gynhyrchu adnoddau gyda Chymdeithas y Cyfreithwyr i alluogi’r proffesiwn i roi argymhellion yr ymchwil ar waith.

Yn ystod y cyfnod clo yn 2020, cyd-gynhalion ni nifer o ddigwyddiadau bord gron rhithwir hefyd gyda’r LDD a thîm Amrywiaeth a Chynhwysiant Cymdeithas y Cyfreithwyr. Denodd y rhain dros 100 o bobl o bob rhan o broffesiwn y gyfraith ac roedd yn gyfle i ni gyflwyno ein hymchwil i gynulleidfa fwy a hefyd i gyfranogwyr holi cwestiynau.

Gyda Chymdeithas y Cyfreithwyr, aethom ati hefyd i hyrwyddo cyfres o ‘Fanteision Rhwydd’, a dynnwyd o’n hargymhellion ymchwil, i gwmnïau a sefydliadau eu hystyried. Caiff yr adnoddau hyn eu hychwanegu at ein gwefan wrth iddyn nhw gael eu cwblhau.

Adnodd arall rydym ni wedi’i greu drwy gyllid Gwerth Cyhoeddus Ysgol Busnes Caerdydd yw cyfres o ‘Broffiliau Personol’. Mae’r rhain yn cynnwys cyfweliadau gyda phobl anabl sy’n gweithio ym mhroffesiwn y gyfraith ar hyn o bryd.

Yn rhy aml dywedir wrth bobl ifanc anabl fod rhaid iddynt gyfyngu eu dyheadau gyrfaol, ond cawsom gyfarfod â llawer o bobl anabl yn ystod ein hymchwil oedd naill ai wedi cael yr offer, cymorth ymarferol ac anogaeth gywir, neu a wrthododd wrando ar stereoteipio negyddol ac a aeth ymlaen i gyflawni eu dyheadau. Cytunon nhw i siarad ar gamera am eu profiadau er mwyn annog pobl anabl uchelgeisiol eraill i fynd i faes y gyfraith.

Caiff fideos ac adnoddau eraill eu hychwanegu wrth gael eu datblygu.

Mewn partneriaeth â Chymdeithas y Cyfreithwyr, lansion ni arolwg yn ystod haf 2020 i gasglu data ar effaith COVID-19 ar gyfreithwyr anabl mewn cyflogaeth a hyfforddiant. Roedd ein hymchwil flaenorol wedi canfod mai hyblygrwydd a gweithio gartref oedd yr addasiadau rhesymol y gofynnwyd amdanynt amlaf ond a wrthodwyd, ac yn ystod y cyfnod digynsail o weithio gartref dros y cyfnod clo roedd gennym ni ddiddordeb i weld a oedd profiadau gwaith y grŵp hwn wedi gwella.

Mae’r cyfleoedd ar gyfer ailgynllunio swyddi er budd pobl anabl, mewn sector sydd wedi glynu at waith swyddfa traddodiadol, yn well nag y buon nhw erioed. Byddwn yn trafod ein canfyddiadau cychwynnol yn Sesiwn Hysbysu dros Frecwast Ysgol Busnes Caerdydd ddydd Mercher 30 Medi 2020.

Cofrestru i ddod i’r digwyddiad rhithwir hwn.

Yn dilyn hyn, caiff y canfyddiadau a’r argymhellion llawn eu lansio gyda Chymdeithas y Cyfreithwyr ym mis Hydref.

Gallwch gael y newyddion diweddaraf am Brosiect Anabledd Cyfreithiol drwy ein dilyn ar Twitter @LegallyDisabled a chofrestru i dderbyn ein cylchlythyr legallydisabled.com.

Mae Deborah Foster yn Athro Cysylltiadau Cyflogaeth ac Amrywiaeth yn Ysgol Busnes Caerdydd

Mae Natasha Hirst yn ymchwilydd ac yn newyddiadurwr ffotograffig annibynnol.