Ymarferion Myfyriol ac Addysgeg Gwerin

gan Michael Willett, Arweinydd Rhaglen Cymrodoriaeth Gyswllt.

Gyda’r tymor academaidd newydd bellach ar y gweill, mae hwn yn gyfle gwerthfawr i adnewyddu ein hymrwymiad i ymarfer myfyriol — neu, i unrhyw un sy’n newydd i addysgu, megis ein tiwtoriaid Ymchwil Ôl-raddedig ac arddangoswyr ar y Launchpad a’r Rhaglen Cymrodoriaeth Gyswllt, i ddechrau mabwysiadu safbwynt myfyriol tuag at ddysgu ac addysgu.

Yn ei hanfod, mae ymarfer myfyriol yn broses o ddadansoddi a dysgu o’n profiadau byw. Nid yw hwn yn gysyniad newydd; ar ddechrau’r 20fed ganrif, gwnaeth yr athronydd a’r dyngarwr Americanaidd John Dewey ddatgan, “Ni ddysgwn o brofiad… dysgwn trwy fyfyrio ar y profiad.” Hynny yw, nid y profiadau eu hunain, ond yn hytrach yr ystyron rydyn ni’n eu dewis sy’n cael yr effaith fwyaf dwys ar ein dysgu, a’n bywydau.

Mae arfer myfyriol mewn addysgu yn golygu dad-greu ein profiadau addysgol yn y gorffennol a’r presennol – da a drwg, yn athrawon a dysgwyr. Mae hyn er mwyn deall ein hymddygiad a’n gweithredoedd, herio ein rhagdybiaethau a’n rhagfarnau, ac, yn y pen draw, sicrhau gwelliant yn ein haddysgu a’n cefnogaeth ar gyfer dysgu. Mae hon yn broses barhaus, ac yn cael ei hystyried gan lawer o ysgolheigion yn fan cychwyn a chanolbwynt ymarfer pob athro. Mae rhai ysgolheigion yn dweud bod myfyrio yn “guriad calon” dysgeidiaeth. Mae Ellie Friedland (2015) yn crynhoi hyn:

‘Mae’n rhaid i athrawon ymrwymo i oes o fyfyrio beirniadol gonest am eu harfer, eu rhagdybiaethau a’u rhagfarnau eu hunain […] i ddadansoddi a beirniadu eu hymddygiad eu hunain a deall sut mae’n effeithio ar y rhai y maent yn gweithio gyda nhw, a sut mae’n adlewyrchu ac nad yw’n adlewyrchu damcaniaethau arfer gorau. Dyma sut rydym yn gwneud addasiadau yn ein harfer, a sut rydym yn dysgu ac yn tyfu. ‘

Mae yna fframweithiau amrywiol a all ein helpu i ymgymryd ag ymarfer myfyriol. Ar y rhaglenni Cymrodoriaethau rydym yn cyflwyno dau o’r modelau mwyaf poblogaidd; Dull “What, So What, Now What” Terry Borton (1970) (a ddatblygwyd yn ddiweddarach gan Rolfe et.al, 2001), a chylch myfyriol chwe rhan Graham Gibbs (1988). Yn fy mhrofiad personol i, mae model Gibbs yn ddefnyddiol iawn, gan fod y chwe dimensiwn yn rhannu’r broses adlewyrchol yn ddarnau hylaw. Mae yna hefyd ffocws penodol ar emosiynau, a all chwarae rhan enfawr yn yr hyn rydyn ni’n ei ddysgu ac yn ei gael oddi wrth brofiad penodol.

Un o nodau canolog myfyrio, a pham ei bod yn bwysig dadansoddi ein profiadau’n athro a dysgwr mewn ffordd adeiladol feirniadol, yw osgoi’r hyn y mae Jerome Bruner (1996) yn ei alw’n addysgeg gwerin – sef, addysgu yn yr un ffyrdd ag y cawsoch eich addysgu, heb ystyried yn benodol eu rhesymeg, cyfyngiadau neu bosibiliadau ar gyfer datblygiad. Hyd yn oed yn y sefyllfa orau posibl, gan dybio bod gennych athrawon gwych a ddangosodd amrywiaeth o arferion da, yna mae addysgu yn yr un ffyrdd yn syml yn atgynhyrchu’r arferion hynny heb esblygiad, arloesedd, neu ymdeimlad o’ch hunaniaeth eich hun yn athro. Ond yn y sefyllfa waethaf, gallai barhau i atgynhyrchu arferion addysgu gwirioneddol ofnadwy ar gyfer y genhedlaeth nesaf o fyfyrwyr. Aeth John Dewey (1938) hyd yn oed mor bell â dweud ‘os ydyn ni’n addysgu myfyrwyr presennol yn yr un ffordd ag y buon ni’n addysgu myfyrwyr y gorffennol, dydyn ni ddim yn eu paratoi ar gyfer eu dyfodol.’

Y nod yn y pen draw, felly, o ymarfer myfyriol wrth addysgu, yw creu profiad addysgol gwell i bawb: athro, dysgwyr, a hinsawdd ein sefydliad yn gyffredinol.