Deall ymchwil y gallwn ni ymddiried ynddi

Mae risgiau i gydweithio’n rhyngwladol ar ymchwil. Yn yr erthygl flog hon, mae’r tîm Uniondeb Ymchwil, Llywodraethu a Moeseg (RIGE) yn ein helpu ni i ddeall ymchwil y gallwn ni ymddiried ynddi a rheolaethau allforio.

Mae ‘ymchwil y gallwn ni ymddiried ynddi’ yn derm sy’n cael ei ddefnyddio yn y sector ymchwil. Mae’n golygu diogelu eiddo deallusol, ymchwil sensitif, pobl a seilwaith y DU rhag lladrad, camddefnydd ac ecsbloetiaeth.

Bydd yn aml yn cael ei gyfeirio ato ynghyd â ‘rheolaethau allforio’. Mewn cyd-destun ymchwil, mae’r rhain yn lleihau’r risgiau sy’n gysylltiedig ag anfon nwyddau, technoleg, meddalweddau neu arbenigedd strategol i leoliad y tu allan i’r DU (neu hyd yn oed yn y DU mewn rhai achosion).

Myth: Mae hyn yn cyfyngu ar gydweithio academaidd.

Y realiti: Mae’r prosesau a’r rheoliadau hyn ar waith i hwyluso cydweithio academaidd, a hynny drwy leihau’r risgiau sy’n gysylltiedig ag ymchwil ryngwladol.

Myth: Nid yw hyn yn berthnasol i mi.

Y realiti: Mae hyn yn berthnasol i lawer o bobl, yn enwedig ymchwilwyr sy’n ymwneud â phynciau Gwyddoniaeth, Technoleg, Peirianneg a Mathemateg Gall eitemau anniriaethol megis adroddiadau, data a chyflwyniadau mewn cynadleddau hefyd fod yn destun rheolaethau allforio.

Rydyn ni yma i’ch helpu chi i ddeall ymchwil y gallwn ni ymddiried ynddi a rheolaethau allforio. Os yw eich ymchwil yn canolbwyntio ar STEM, ac os ydych chi’n gweithio gyda phartner rhyngwladol, dylai eich goruchwyliwr fod wedi cyfeirio eich prosiect at dîm RIGE i gael asesiad ymchwil y gallwn ni ymddiried ynddi. Mae ein hasesiad yn cynnwys mesur lliniaru i sicrhau bod ein prosiectau ymchwil rhyngwladol yn cael eu cynnal yn ddiogel ac yn unol â fframwaith rheoleiddio’r DU. Bydd tîm RIGE yn gofyn i ymchwilwyr PhD a neilltuwyd i brosiectau risg uwch fynd i sesiynau hyfforddi rheolaeth allforio o bryd i’w gilydd, felly os ydych chi’n teimlo bod angen cymorth pellach arnoch i ddeall y mater hwn, cysylltwch â resgov@caerdydd.ac.uk

Rydyn ni wedi llunio ychydig senarios i ddangos sut gallai ymchwil y gallwn ni ymddiried ynddi a rheolaethau allforio effeithio ar eich gwaith.

Senario 1

Roedd myfyriwr PhD yn cynnal ymchwil gyda chwmni milwrol yn y DU ar Systemau Awyr Di-griw. Roedd goruchwyliwr y myfyriwr wedi gofyn am asesiad ymchwil y gallwn ni ymddiried ynddi drwy RIGE a ddaeth i’r casgliad bod yr ymchwil yn cael ei rheoli ac y dylai tîm y prosiect ddod i sesiwn ar reolaethau allforio er mwyn deall eu rhwymedigaethau wrth weithio gydag ‘eitemau’ dan reolaeth.

Yn ystod y sesiwn, rhoddwyd gwybod i’r myfyriwr, gan fod yr ymchwil yn cael ei ‘rheoli’ bod gofyn iddyn nhw gadw at y cynllun rheoli gwybodaeth sydd ar waith i lywodraethu’r prosiect er gwaethaf bod yr ymchwil wedi’i lleoli yn y DU. Roedd y cynllun yn gwahardd cyfnewid gwybodaeth gydag unrhyw un sydd y tu allan i dîm prosiect y DU. Rhoddwyd gwybod i’r myfyriwr y byddai angen trwydded rheolaeth allforio i rannu data’r prosiect y tu allan i’r DU.

Ar ddiwedd blwyddyn gyntaf y prosiect, gofynnodd y partner diwydiannol i’r myfyriwr PhD rannu ychydig o’u canlyniadau gyda thîm y prosiect. Trefnwyd cyflwyniad hybrid i ganiatáu i bobl ymuno wyneb yn wyneb ac ar-lein. Sylwodd y myfyriwr nad oedd un o’r rheini a gafodd wahoddiad wedi bod yn aelodau o’r tîm ymchwil o’r blaen, a datgelodd ymholiad pellach eu bod nhw’n gydweithiwr o safle Ewropeaidd a oedd am ymuno o bell. Gan fod y cydweithiwr wedi ei leoli dramor, rhoddodd y myfyriwr PhD wybod i’r partner y byddai cyfnewid unrhyw wybodaeth reoledig yn gyfystyr ag allforio ac felly byddai angen trwydded. Tynnwyd y gwahoddiad i ddod yn ôl oddi wrth y cydweithiwr tramor.

Senario 2

Roedd ymchwilydd ôl-ddoethurol, a gafodd radd PhD mewn deunyddiau uwch o brifysgol dramor, yn cynnal ymchwil helaeth mewn prifysgol yn y DU am ddefnyddio graffin yn ddeunydd amddiffynnol.

Cysylltodd yr ymchwilydd ôl-ddoethurol â’u cyn oruchwyliwr PhD yn y brifysgol dramor, a oedd yn arbenigo mewn defnyddio graffin yn ddeunydd adeiladu. Pwysleisiodd eu cyn oruchwyliwr PhD y byddai angen rhannu’r nodau a’r canfyddiadau ymchwil yn llawn er mwyn deall gofynion prosiect y DU.

Cyn cyfnewid unrhyw ddata, ymgynghorodd yr ymchwilydd ôl-ddoethurol â thîm gwasanaethau proffesiynol eu sefydliad. Fe wnaeth y tîm eu helpu gyda pholisi cydweithredu’r brifysgol, a oedd yn gofyn am ystyriaeth o reolaethau a sancsiynau allforio’r DU. Trwy’r broses hon, cadarnhawyd y byddai’r ymchwil yn destun rheolaeth allforio oherwydd y defnydd deuol posibl o raffin yn ddeunydd amddiffynnol. Cafodd ei ddarganfod hefyd fod y brifysgol dramor yn destun sancsiynau’r DU.

Gan gydnabod na allai’r cydweithio barhau, rhoddodd yr ymchwilydd ôl-ddoethurol wybod i’r brifysgol yn y DU nad oedd unrhyw eiddo deallusol wedi’i drosglwyddo ac y bydden nhw’n chwilio am bartneriaid amgen i barhau â’u hymchwil â nhw er bod cysylltiad wedi bod â phrifysgol sydd wedi’i chymeradwyo.

Mae’r Awdurdod Cenedlaethol er Diogelwch Amddiffynnol (NPSA) hefyd wedi cyhoeddi rhai fideos newydd byr sy’n ceisio helpu sefydliadau academaidd i ddeall a lliniaru’r risgiau diogelwch sy’n gysylltiedig â phrosiectau ymchwil:

• Llywodraeth Awdurdodaidd 
• Rhoi cyflwyniadau dramor a dull y llywodraeth
• Rheolyddion Allforio a Sancsiynau

Bydden ni hefyd yn argymell cyfeirio at Ganllawiau Ymchwil Ddibynadwy ar gyfer Academia yr Awdurdod Diogelwch Diogelu Cenedlaethol.