SPARKing Change: Bod yn fwy agored?

Ymchwil agored, gwyddoniaeth agored, mynediad agored – beth bynnag yw’r derminoleg, mae ymgyrch o fewn sector AU y DU i fod yn fwy ‘agored’. Nod agenda ymchwil agored yw:

• Newid diwylliant ymchwil tuag at fwy o agored, tryloywder, ac ailgynhyrchedd ar draws cylchred ymchwil.
• Sicrhau bod y broses, y cynnwys, a chanlyniadau ymchwil yn hygyrch yn agored yn ddiofyn er mwyn eu gwerthuso, eu beirniadu, eu hailddefnyddio a’u hehangu.
• Cryfhau cydweithrediad a’n deallusrwydd ar y cyd i ddod o hyd i atebion a datblygu’n gyfrifol, a;
• Chwyldroi datblygiad gwyddonol ar gyfer arloesi, iechyd a ffyniant.

Dan arweiniad egwyddorion FAIR (hygyrch, adnabyddadwy, rhyngweithredol ac y gellir eu hailddefnyddio), mae’r agenda ymchwil agored yn effeithio ar weithgareddau academyddion, o reoli data, cyhoeddi Mynediad Agored, protocolau a chofrestru rhagarweiniol, i CRediT a mwy.

Mae’r egwyddorion a’r manteision, yn ogystal â’r pryderon, y cyfyngiadau a’r rhwystrau, wedi cael eu hystyried a’u hastudio mewn llenyddiaeth sy’n parhau i dyfu. Hyd yn hyn, mae’r dystiolaeth yn awgrymu bod y treiddiad i’r gwyddorau cymdeithasol yn araf o gymharu â’r gwyddorau corfforol neu’r gwyddorau ‘caled’.

Yn fy ymdrechion i ddeall y diwylliant o amgylch ymchwil agored a’r defnydd o arferion ymchwil agored, rwyf wedi cael fy llethu gan faint y wybodaeth sydd ar gael. Mae llu o adnoddau a llwyfannau sy’n honni eu bod yn eich galluogi i ‘fod yn agored’. Gall y dewis eang a thameidiog o opsiynau adael rhywun mewn penbleth – pa gronfa ddata yw’r gorau? Ble dylwn i roi fy mhrotocolau a’m rhagargraffiadau, aros, alla i ragargraffu? Beth yw’r rheolau, gan gyllidwyr, fy sefydliad, fy rhwydweithiau, fy nghydweithwyr, a’r disgwyliadau gan gymunedau amrywiol o weithwyr? Beth sydd fwyaf defnyddiol neu effeithiol i mi?

Cymerais ran mewn sesiynau ‘Hyfforddi’r Hyfforddwr Ymchwil Agored’ (a arweiniwyd gan UKRN ac a gefnogwyd gan GW4) yn 2023 ac rwyf wedi datblygu ac arwain sesiynau i helpu ymchwilwyr i feddwl sut y gallant ymgysylltu ag ymchwil agored. Rhoddodd y sesiynau hyn gyflwyniad i’r cysyniad ac amlygodd y dylanwadau sectorol sy’n gyrru ymchwil agored (megis polisïau cyllidwyr a chyhoeddwyr, a’r REF). Darparwyd trosolwg o sut mae arferion ymchwil agored yn rhyngweithio â gwahanol gamau o gylchred ymchwil.

Mae ein gweithgaredd yn SPARK i hyrwyddo ymgysylltiad ag ymchwil agored wedi’i integreiddio i raglen datblygu arweinyddiaeth diwylliant ymchwil IGNITE ym Mhrifysgol Caerdydd. Arweiniodd fi dri sesiwn ar ymchwil agored i tua 75 o aelodau staff ymchwil. Yn bwysicaf oll, darparodd IGNITE gyfle i ymgysylltu â chyn- ac arweinwyr ymchwil y dyfodol a rhoi lle iddynt fyfyrio’n feirniadol ar eu gweithredoedd a’u gallu (neu eu parodrwydd) i ymgysylltu ag ymchwil agored. Roedd yn bwysig bod y sesiynau hyn yn cynnwys cyfranogwyr rhyngddisgyblaethol, gan alluogi myfyrio ar y gwahaniaethau disgyblaethol wrth fabwysiadu arferion ymchwil agored.

Roedd hefyd yn gyfle i wneud hyn mewn ffordd greadigol ac arloesol. I’r perwyl hwn, dewisais ddefnyddio gêm ‘Open Science Against Humanity’ gan y GHOST Collective. Ar ôl darparu cefndir i ymchwil agored a thrafodaethau bywiog am y manteision a’r rhwystrau i ymgysylltu ag arferion agored, roedd y gêm gardiau yn cynnig rhywfaint o ryddhad ysgafn ac anffurfiol, gan leihau rhwystrau i rannu ac ysgogi’r cyfranogwyr i fyfyrio ar eu profiadau eu hunain. Cafodd y gêm dderbyniad da, ac unwaith roedd y grwpiau yn gyfforddus â’r gêm, datblygodd sgyrsiau am eu profiadau, gyda llawer o chwerthin ar hyd y ffordd!

Rwyf hefyd wedi darparu hyfforddiant i gydweithwyr ar draws SPARK ac rwyf wedi gwneud y deunyddiau hyn ar gael ar Figshare (cronfa agored). Gallai’r rhain fod yn ddefnyddiol i wyddonwyr cymdeithasol sy’n mentro i fyd gwyddoniaeth agored ac ymchwil agored. Ewch i’w gweld a myfyriwch ar ba mor agored ydych chi, neu ba mor agored y gallech fod!

Ar yr un pryd â’r ymgyrch am fwy o agored, mae’r pwyslais ar atebion rhyngddisgyblaethol i faterion cymdeithasol drwy ymchwil gymhwysol yn y gwyddorau cymdeithasol yn creu pwysau pellach i ymgysylltu ag arferion agored, deall iaith ac arferion disgyblaethau eraill, cynyddu ein cyrhaeddiad a thyfu ein rhwydweithiau, a chael effaith. Nid yw hyn yn dasg hawdd, gan fod gan academyddion wybodaeth arbenigol iawn, iaith arbenigol, arferion, ymddygiadau a diwylliannau arbenigol sydd wedi datblygu dros flynyddoedd, degawdau, neu hyd yn oed canrifoedd. Ni allwn wybod popeth; mae’n ymwneud â defnyddio’r hyn a wyddom i ddatblygu gwybodaeth a chymdeithas, helpu eraill ar hyd y ffordd, darparu safbwyntiau a dealltwriaethau newydd, a galluogi newid.

O fewn SPARK, ein nod yw cefnogi’r rhai yn yr adeilad i fod yn greadigol, cydweithredol ac yn effeithiol, datblygu cysylltiadau cryfach a chreu diwylliant ymchwil agored cadarnhaol. Mae rhannu fy nealltwriaeth a’m profiadau o ymgysylltu ag agenda ymchwil agored wedi fy ngalluogi i ehangu fy rhwydweithiau a dechrau meddwl mewn ffyrdd gwahanol. Rwy’n gobeithio y bydd yr adnoddau a’r dolenni’n rhoi bwyd i chi feddwl, ac os oes gennych unrhyw gwestiynau, os hoffech gymorth i drefnu digwyddiadau, neu os hoffech sgwrs, mae croeso i chi gysylltu â mi – mae fy nrws (er nad oes gennyf un yn gorfforol) bob amser ar agor!

Gan Katy Huxley: Cymrawd Ymchwil SPARK

huxleykl@cardiff.ac.uk