Skip to main content

Uncategorized @cy

Dathlu cerddoriaeth gorawl Morfydd Owen i nodi canmlwyddiant ei marwolaeth

12 Rhagfyr 2018
Morfydd Owen
Morfydd Owen

Ddydd Gwener 14 Rhagfyr yn Eglwys Dewi Sant, bydd Côr Siambr Prifysgol Caerdydd, o dan gyfarwyddyd Peter Leech, yn cyflwyno gwaith corawl nas clywir yn aml iawn gan y gyfansoddwraig o Gymru, Morfydd Owen, er mwyn dathlu 100 mlynedd ers ei marwolaeth ym 1918.

Mae 2018 wedi bod yn flwyddyn o ben-blwyddi arwyddocaol – gyda Diwrnod y Cadoediad ar 11 Tachwedd yn noddi 100 mlynedd yn union ers diwedd y Rhyfel Mawr yn un o’r rhai mwyaf arwyddocaol. Mae’n amhosibl i ni llwyr ddychmygu heddiw sut y mae’n rhaid bod y gynnau a dawelodd yn sydyn, a’r pedair blynedd o wrthdaro arswydus, erchyll ac annisgrifiadwy a ddaeth i ben, wedi effeithio ar y milwyr a oroesodd yn ogystal â’u teuluoedd a’u ffrindiau gartref y newidiwyd eu bywydau’n ddi-alw’n-ôl.

Bu datblygiadau gwleidyddol a chymdeithasol annisgwyl ledled y byd ym mlwyddyn olaf y rhyfel. Roedd Rwsia wedi tynnu’n ôl o’r gwrthdaro, ac roedd pryderon mawr y byddai’r ymgyrch fawr o’r Almaen ar Ffrynt y Gorllewin yn curo ac yn trechu’r cynghreiriaid cyn y gallai’r Americanwyr ymgasglu’n llawn. Yng nghanol rhyfel cartref, gwnaeth nifer o gerddorion blaenllaw Rwsia ffoi o’r wlad. Roedd y rhai hynny a arhosodd yn y wlad yn byw bywydau ansicr, gyda mynd i’r carchar yn aml yn codi ofn arnynt, neu yn achos Tsar a’i deulu, ofni marwolaeth oeddynt yn nwylo’r gyfundrefn Bolsiefaidd.

Ym Mhrydain, gwelwyd digwyddiadau arwyddocaol ym 1918, yn arbennig y rhai hynny sy’n effeithio ar fenywod. Daeth yr hawl i fenywod, ar ôl ennill grym dros y pedair blynedd flaenorol, arwain at Ddeddf ar 6 Chwefror a roddodd y bleidlais i oddeutu 8.5 miliwn o fenywod dros 30 oed. Tua diwedd y flwyddyn, rhoddodd deddfwriaeth ychwanegol, a basiwyd ar 21 Tachwedd, yr hawl i fenywod dros 21 mlwydd oed fod yn ymgeiswyr ar gyfer Aelodau Seneddol.

Yn y cyd-destun hwn, gellir eu hystyried yn ddatblygiadau pwysig yn y byd celfyddydol. Ar 15 Mawrth, bu farw’r gyfansoddwraig a’r pianydd o Ffrainc, Lili Boulanger, enillydd benywaidd cyntaf y Prix de Roma, o niwmonia bronciol yn 24 mlwydd oed. 10 diwrnod yn dilyn ei marwolaeth, bu farw Claude Debussy. Ni fyddai’r ddwy ohonyn nhw’n byw i weld diwedd y rhyfel a oedd wedi hawlio bywydau llawer o’u ffrindiau.

Yn yr un modd, yn Lloegr, ni fyddai Charles Parry (gyda’i Songs of Farewell yn dangos llawer o’i alar personol ar ôl colli ffrindiau yn y rhyfel) yn goroesi i weld diwedd y rhyfel – bu farw mis yn unig cyn y Cadoediad. Ychydig o dan fis cyn marwolaeth Parry, ar 7 Medi 1918 yn Ystumllwynarth ger Abertawe, bu farw un o’r sêr mwyaf disglair ym myd cerddoriaeth Cymru a Phrydain yn druenus yn 26 oed, sef Morfydd Owen.

Yn fyfyrwraig ym maes plant rhyfeddol a chyfansoddi yng Ngholeg y Brifysgol, Caerdydd, graddiodd Owen ym 1912 ar ôl sefydlu enw da fel cyfansoddwraig, pianydd a chantores. Daeth ei gwaith cyhoeddedig cyntaf ym 1909, ac ym mis Medi 1912, dechreuodd astudio cyfansoddi yn yr Academi Gerdd Frenhinol. Yn Llundain, bu Owen yn symud mewn cylchoedd cymdeithasol ffasiynol a dylanwadol – ei fflat yn Hampstead yr oedd hi’n rhannu â’i ffrind, Elizabeth Lloyd, oedd man canol un ohonynt. Roedd D.H.Lawrence, Ezra Pound ac allfudwyr o Rwsia megis y Tywysog Felix Yusupov (cynllwyniwr yn llofruddiaeth dreisgar Rasputin) ac Alexis Chodak, yr olaf wedi cynnig priodi (yn aflwyddiannus) yn rhan o’r cylch hwn.

Ym 1915, roedd Owen yn bwriadu astudio yn Rwsia, ond gwnaed hynny’n amhosibl oherwydd y rhyfel. Pe bai hi wedi teithio i Rwsia, gellir ond dychmygu’r dylanwadau posibl y gallai cerddoriaeth Rwsiaidd a’i phrif berfformwyr (megis Rachmaninov a Prokofiev) fod wedi’u cael arni. Ym mis Ionawr 1917, dechreuodd Owen ganu’n broffesiynol am y tro cyntaf yn Llundain, ac ym mis Gorffennaf y flwyddyn honno, perfformiwyd un o’i threfniadau cerddorol yn Proms Henry Wood. Ym 1918, daeth yn is-athro yn yr Academi Gerdd Frenhinol, ac erbyn diwedd haf 1918, nid oedd modd atal ei gyrfa yn ôl pob golwg.

I gyfiawnhau hynny, perfformiwyd cerddoriaeth Owen sawl tro yn 2018 – ei gwaith a’i chaneuon cerddorfaol y fwyaf nodedig o’u plith – repertoire sydd wedi dod yn fwy poblogaidd gyda chynulleidfaoedd. Fodd bynnag, mae’r nifer fach o waith corawl gyda rhannau ohono’n anorffenedig ar adeg ei marwolaeth, lawer yn llai adnabyddus.

Yn ystod haf 2018, o dan nawdd ymchwil CUROP a gychwynnwyd gan Dr Peter Leech, gwnaeth myfyriwr cerddoriaeth o Brifysgol Caerdydd, Megan Auld, drawsgrifio gwaith corawl gan Owen o’i llawysgrifau gwreiddiol ar gyfer perfformiad unigryw gan Gôr Siambr Prifysgol Caerdydd.

Bydd y rhaglen yn cynnwys y perfformiad cyntaf yn y byd o ddau drefniant cerddorol bywiog gan Owen; Fierce raged the tempest (1911) a Jubilate Deo (1913). Bydd tri yn rhagor, sef Sweet & low (1911) and The Refugee (tua 1911) a My luve is like a red, red rose (1912) yn cael eu perfformio am y tro cyntaf ers eu creu mewn cyngerdd fodern. Mae’n arwyddocaol bod y ddau olaf wedi cael eu perfformio am y tro cyntaf gan Gôr yr Adran Gerddoriaeth yng Ngholeg Prifysgol Caerdydd. Caiff gwaith Owen ei gyfosod â phedwar trefniant o Songs of Farewell gan Parry, Trois Chansons gan Debussy, a Creator alme siderum gan Lawrence Whitehead.

Rwy’n falch iawn y bydd y prosiect cyffrous a hynod gwerth chweil hwn yn cyflawni sawl amcan allweddol. Drwy berfformiadau cyhoeddus, bydd yn dwyn rhagor o sylw at ran o allbwn cyfansoddiadol Morfydd Owen sydd wedi’i diystyru, yn ogystal â rhoi profiad archifol gwerthfawr i Megan Auld yng Nghasgliadau Arbennig Prifysgol Caerdydd, o dan arweiniad arbenigol Alison Harvey. Yn olaf, bydd yn dangos sut y gall prosiect ymchwil amlweddog gyfoethogi ein bywydau drwy ailddarganfod cyfnod diddorol iawn yn hanes cerddoriaeth Gymreig.

Dr Peter Leech

Tocynnau £5