Dadbacio’r Fethodoleg y Tu Ôl i Ddeall Diwydiant: Sector Cyfryngau CCR 2023
22 Hydref 2025
Máté Fodor, Cyfarwyddwr Impactonomix
Mae Prifddinas-Ranbarth Caerdydd (CCR) yn gartref i glwstwr cyfryngau deinamig a ddominyddir gan gwmnïau bach, arloesol a gweithwyr llawrydd, sy’n golygu bod ffynonellau data traddodiadol yn aml yn anghyflawn. Mae’r darn myfyriol hwn yn archwilio sut y gwnaethom fynd i’r afael â’r her o feintioli sector cyfryngau CCR yn gywir ar gyfer adroddiad Deall Diwydiant 2023. Rydyn ni’n trafod yr angen am ddiffiniad a methodoleg ofalus, a sut y gwnaeth cymysgedd o ragdybiaethau gochelgar a thechnegau creadigol ein helpu i gyfleu “gwirionedd sylfaenol” y sector hwn sy’n esblygu’n gyflym.
Diffinio’r Sector Cyfryngau: Codau SIC a Chwmpas
Un o’r camau cyntaf oedd amlinellu, mor gywir â phosibl ar sail arferion a disgwyliadau’r diwydiant, yr hyn sy’n cyfrif fel y sector cyfryngau yn CCR. Gwnaethom fabwysiadu diffiniad Adran Technoleg Ddigidol, Diwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon (DCMS) y DU o’r sector clyweledol, a’i ehangu ychydig i gynnwys gweithgareddau meddalwedd a gemau fideo adloniannol cysylltiedig. Yn ymarferol, roedd hyn yn golygu nodi cwmnïau yn ôl codau Dosbarthiad Diwydiannol Safonol (SIC) penodol yn gysylltiedig â ffilm, teledu, radio, cerddoriaeth a gêmio.
Gwnaeth y diffiniad côd SIC hwn gynnig ffin angenrheidiol ar gyfer dadansoddi, ond mae’n bwysig cydnabod ei gyfyngiadau. Nid yw dosbarthiad diwydiant yn gyfyngedig na chynhwysfawr – efallai na fydd rhai busnesau sy’n gysylltiedig â’r cyfryngau yn dod o dan yr union godau hyn, ac i’r gwrthwyneb gallai rhai cwmnïau sy’n dod o dan y codau hyn fod yn cymryd rhan mewn gweithgareddau ehangach. Mae codau SIC yn fan cychwyn ymarferol, ond ni allant bob amser gyfleu amrywiaeth gyfoethog sector creadigol.
Heriau Data: Cwmnïau Bach, Bylchau Mawr
Yr her fawr nesaf oedd y data sydd ar gael. Gwnaethom dynnu ar gronfa ddata FAME (sy’n ffeilio ar ran Tŷ’r Cwmnïau) i gasglu data lefel cwmni ar yr holl gwmnïau cyfryngau a nodwyd yn CCR. Fodd bynnag, mae’r rhan fwyaf o gwmnïau’r sector cyfryngau yn fach — yng Nghymru, ac yn fwy cyffredinol ledled y DU ac Ewrop – ac nid yw’n ofynnol iddynt ddatgelu ffigurau ariannol neu gyflogaeth manwl. Nid oes gan y DU unrhyw ofyniad ffeilio o gwbl ar gyfer unig fasnachwyr neu weithwyr llawrydd, ac yn aml mae micro-gwmnïau yn ffeilio cyfrifon minimal yn unig. O ganlyniad, roedd ein set ddata amrwd yn llawn bylchau – dim ond tua 15-20% o’r cwmnïau cyfryngau a echdynnwyd gennym oedd wedi adrodd nifer gweithwyr. Roedd anghyflawnder data swyddogol yn estyn y tu hwnt i gyfrif pennau. Mae llawer o gwmnïau hefyd yn hepgor ffigurau ar gyfer trosiant, cyflogau, neu wariant Ymchwil a Datblygu.
Mae defnyddio data cwmnïau cofrestredig yn arwain at ddiffyg eglurder mewn daearyddiaeth – efallai y bydd cwmni wedi’i gofrestru mewn un lle ond yn gweithredu mewn mannau eraill (neu i’r gwrthwyneb), ac mae cyfrifon cyfunol yn golygu bod busnesau sy’n gweithredu ar draws sawl safle yn adrodd ar bopeth yn lleoliad y brif swyddfa. Roedd yn rhaid i ni fod yn ofalus wrth ddelio â’r ansicrwydd hwn.
Dull Priodoli Ceidwadol
Er mwyn mynd i’r afael â data coll, gwnaethom ddefnyddio strategaethau priodoli gochelgar. Yn hytrach na dyfalu amcangyfrifon a allai fod wedi’u chwyddo, defnyddiom werthoedd canolrifol neu chwartel is o’r data a oedd ar gael fel eilyddion ar gyfer cofnodion coll. Er enghraifft, os nad oedd cwmni penodol wedi nodi ei drosiant neu nifer y gweithwyr, gwnaethom aseinio’r trosiant canolrifol iddo, neu gyfrif pennau cwmnïau tebyg a adroddodd y ffigurau hyn. Sicrhaodd y dull hwn o ddefnyddio canolrifau nad oedd ychydig o gwmnïau mawr (y mae’n rhaid iddynt adrodd data) yn gogwyddo ein hamcangyfrifon cyffredinol tuag i fyny.
Ar gyfer newidynnau ariannol eraill – fel cyflogau, gwariant Ymchwil a Datblygu, allforion, neu elw – dewiswyd llwybr hyd yn oed yn fwy ceidwadol. Llenwyd gwerthoedd coll yn y meysydd hyn gan ddefnyddio gwerthoedd pen isel (chwartel cyntaf neu 10fed canradd) a welwyd ymhlith cwmnïau tebyg. Hynny yw, gwnaethom gymryd yn ganiataol, os nad oedd cwmni bach wedi adrodd ar Ymchwil a Datblygu neu elw, ei fod yn debygol o fod yn debyg i haen waelod y rhai a adroddodd. Drwy fewnbynnu ffigurau gochelgar, gwnaethom osgoi gorliwio perfformiad y sector. (Mae hyn yn cyd-fynd â’n profiad fod gan lawer o BBaChau creadigol ffigurau Ymchwil a Datblygu neu elw adroddadwy cymharol isel, hyd yn oed os yw eu hallbwn arloesol yn uchel.) Gwnaeth pwyso tuag at y terfyn isaf roi mwy o hyder i ni na fyddai ein rhifau cyfanredol yn gorliwio maint y sector.
Gwnaethom hefyd gynnwys ffactorau allweddol y mae setiau data safonol yn eu colli. Er enghraifft, mae darlledwyr gwasanaeth cyhoeddus fel BBC Cymru Wales ac S4C yn gweithredu o dan siarter frenhinol ac nid ydynt yn ffeilio cyfrifon i Dŷ’r Cwmnïau. I gofnodi eu cyfraniadau sylweddol, gwnaethom gynaeafu ffigurau o’u hadroddiadau blynyddol â llaw ac ychwanegu’r rhain i’n set ddata. Sicrhaodd hyn nad oedd cyfansymiau sector cyfryngau CCR yn colli’r sefydliadau mwyaf ar bwynt technegol mewn ffynonellau data.
Drwyddi draw, ein hegwyddor arweiniol oedd pwyso at danamcangyfrif. Roedd y safiad ceidwadol hwn yn ddewis methodolegol a moesegol – roeddem am i’r canlyniadau fod yn gredadwy i lunwyr polisi ac academyddion, gan wybod y gallai rhifau chwyddedig wneud mwy o niwed na lles. Gyda set ddata lefel cwmni wedi’i glanhau a’i chwblhau wrth llaw, gwnaethom symud ymlaen i gyfrifo gwerth economaidd y sector cyfryngau o ran Gwerth Ychwanegol Crynswth (GVA). Mae GVA yn canolbwyntio ar y gwerth a ychwanegir gan y sector – yn y bôn, swm yr elw a’r cyflogau.
Yn ymarferol, mae hyn yn golygu lluosi cyflogaeth pob cwmni (gwirioneddol neu briodoledig) â chyflog cyfartalog cwmni-benodol, yna ychwanegu elw gweithredol y cwmni (wedi’i frasamcanu gan EBITDA o’u cyfrifon). Mae’r gydran gyflogau’n cofnodi taliadau cydnabyddiaeth llafur, tra bod EBITDA yn gwasanaethu fel dirprwy ar gyfer yr enillion ar gyfalaf neu warged gweithredu.
Mae’r dull hwn yn rhoi amcangyfrif GVA ceidwadol. Rydym yn eithrio buddiannau di-arian parod (fel pensiynau neu opsiynau stoc) o ddigollediad am lafur, ac nid ydym yn cyfrif unrhyw enillion eithriadol, credydau treth neu gymorthdaliadau a allai hybu elw cwmni. I bob pwrpas, mae ein cyfrifiad GVA uniongyrchol yn cyfleu’r cyfraniad economaidd craidd – cyflogau arian parod a delir i weithwyr ac elw arian parod – ac yn hepgor unrhyw beth a allai orliwio’r gwir werth lleol a gynhyrchir. O fwriad, mae hyn yn gosod ein ffigurau GVA ar y terfyn isaf o wir werth ychwanegol. Roeddem yn teimlo bod y dull gochelgar hwn yn briodol, o ystyried yr ansicrwydd amrywiol yn y data sylfaenol.
Y Tu Hwnt i Effaith Uniongyrchol: Effaith Lluosydd Lleol
Nid yw cyfanswm effaith economaidd y sector cyfryngau yn stopio gyda’r GVA uniongyrchol. Pan fydd cwmni cynhyrchu yng Nghaerdydd yn llogi criw lleol ac yn talu cyflogau, mae’r gweithwyr hynny’n gwario eu hincwm yn yr economi leol. Pan fydd stiwdio deledu’n prynu deunyddiau ar gyfer set neu’n comisiynu gwasanaeth ôl-gynhyrchu, mae’n creu busnes i gyflenwyr, y mae rhai ohonynt yn lleol. Gall yr effeithiau anuniongyrchol ac ysgogedig hyn chwyddo ôl troed y sector yn sylweddol drwy effaith lluosydd lleol.
I amcangyfrif hyn, gwnaethom adeiladu model lluosydd lleol syml wedi’i seilio ar theori economaidd rhanbarthol. Gofynnom: am bob £1 o allbwn sector cyfryngau CCR, faint o GVA ychwanegol a gynhyrchir yn CCR drwy gadwyni cyflenwi a gwariant aelwydydd? Roedd dau baramedr allweddol yn bwydo’r model hwn. Yn gyntaf, roedd angen y gyfradd gyrchu leol arnom – pa gyfran o’r gwariant sy’n aros yn yr economi leol. Yn seiliedig ar arolygon a’n gwybodaeth gyd-destunol ein hunain, gwnaethom dybio bod tua 20-22% o wariant yn lleol (mewn geiriau eraill, mae tua un rhan o bump o’r nwyddau a’r gwasanaethau y mae cwmnïau cyfryngau CCR a’u gweithwyr yn eu prynu yn cael eu cyflenwi o CCR). Mae’r gweddill yn cael ei golli i ranbarthau eraill neu fewnforion. Yn ail, gwnaethom ddefnyddio’r gymhareb GVA:trosiant (τ) ranbarthol i fesur faint o GVA sy’n cael ei gynhyrchu fesul punt o allbwn yn yr economi ehangach. Yn absenoldeb data CCR-benodol ar gyfer hyn, gwnaethom dynnu ar ystadegau cenedlaethol Cymru a data arolwg, gan ddefnyddio τ ≈ 0.71 (71%) fel cyfran gwerth ychwanegol gyfartalog. Mae hyn yn awgrymu, i gyflenwyr lleol, fod tua 71 ceiniog o bob £1 mewn refeniw yn bwydo i mewn i GVA (y gweddill yw eu costau mewnbwn eu hunain). Yn olaf, gwnaethom ragdybiaeth syml fod aelwydydd yn gwario eu holl incwm (h.y. nid yw gweithwyr yn arbed yn sylweddol) er mwyn canolbwyntio ar yr effeithiau ysgogedig mwyaf posibl.
Gyda’r paramedrau hyn, gwnaethom gymhwyso lluosydd ailadroddol safonol. Yn y bôn, gwnaethom gyfrifo sut mae trosiant sector cychwynnol yn cylchredeg: mae cyfran yn cael ei thalu fel cyflogau (incwm aelwyd) a chyfran yn cael ei gwario ar fewnbynnau; ym mhob achos dim ond 20% o’r gwariant hwnnw sy’n mynd i gyflenwyr lleol, y mae 71% ohono’n dod yn GVA, sydd wedyn yn dod yn incwm i rywun arall, ac yn y blaen ad infinitum. Gwnaeth cyfansymio’r gyfres leihaol hon esgor ar amcangyfrif GVA anuniongyrchol + ysgogedig o tua £394 miliwn ar ben y £228 miliwn uniongyrchol.
Mae’n bwysig pwysleisio bod y model hwn yn rhoi amcangyfrif o effaith ehangach; nid yw’n wyddor fanwl. Gwnaethom drin yr allbwn lluosydd fel senario terfyn uchaf ar gyfer yr hyn y gallai’r sector cyfryngau fod yn ei gyfrannu os yw’r rhagdybiaethau cyrchu lleol hynny yn dal dŵr. Trwy angori ein rhagdybiaethau mewn data lleol a’u cadw’n geidwadol, gwnaethom geisio taro cydbwysedd rhwng cydnabod y sgîl-effeithiau economaidd go iawn ac osgoi’r trap lluosyddion chwyddedig.
Cofnodi’r Gwirionedd Sylfaenol mewn Sector sy’n Esblygu
Efallai mai’r wers bwysicaf o’r ymarfer methodolegol hwn yw pwysigrwydd ymchwil bwrpasol, o’r gwaelod i fyny mewn sector a ddominyddir gan gwmnïau bach ac arloesol. Mae ystadegau traddodiadol yn aml yn ei chael hi’n anodd cadw i fyny â diwydiannau creadigol, lle mae llawer o’r gweithgarwch yn digwydd mewn micro-fusnesau, busnesau newydd, a gigs llawrydd. Felly gall setiau data swyddogol danbrisio maint a thwf y sector – neu ei fethu’n llwyr. Cafodd ein dull o lunio data lefel cwmni a llenwi bylchau’n ddeallus ei ysgogi gan yr angen i ddod yn agosach at wirionedd sylfaenol yr hyn sy’n digwydd ar lawr gwlad yn sîn cyfryngau CCR.
Trwy gyfuno data Tŷ’r Cwmnïau, adroddiadau cyhoeddus, arolygon, ac ystadegau’r llywodraeth, bu’n bosibl i ni groeswirio ein hamcangyfrifon. Er enghraifft, ar ôl cyfrifo ein ffigurau GVA o’r gwaelod i fyny, gwnaethom eu cymharu â ffigurau swyddogol StatsCymru ar gyfer economi’r rhanbarth. Helpodd hyn i sicrhau bod ein cyfansymiau ar gyfer GVA a chyflogaeth y sector cyfryngau yn gwneud synnwyr yn y darlun ehangach (ac mewn rhai achosion datgelodd fod defnyddio data rhanbarthol ehangach fel dirprwy yn debygol o danamcangyfrif gwir ffigurau CCR, gan fod CCR yn is-set o ardaloedd mwy a ddefnyddir mewn ystadegau swyddogol). Yn galonogol, dangosodd ein hamcangyfrif gofalus fod y sector cyfryngau’n cyfrannu tua 1.6% o GVA CCR, sydd ychydig yn uwch na chyfran sector cyfryngau’r DU o GDP cenedlaethol – canfyddiad sy’n tanlinellu statws cynyddol CCR fel canolbwynt i’r cyfryngau.
Yn olaf, nodyn ar weithwyr llawrydd a thalent gudd: nododd ein hadroddiad o leiaf 1,830 o weithwyr llawrydd gweithredol yn sector cyfryngau CCR. Anaml y caiff y boblogaeth hon ei chynrychioli mewn ystadegau cyflogaeth safonol, ac eto dyma enaid cynhyrchiant creadigol. Drwy ymgorffori dealltwriaeth o’r fath (drwy arolygon a gwybodaeth leol), gwnaethom geisio taflu goleuni ar y gweithlu anffurfiol hwn. Mae’n ein hatgoffa fod mesur economi greadigol yn fwy na chyfrif cwmnïau neu allbwn – mae’n ymwneud â deall rhwydweithiau o grewyr, y mae llawer ohonynt yn gweithio o brosiect i brosiect.
