Beth yw eisteddfod?

Gŵyl o lenyddiaeth, cerddoriaeth a pherfformio yw eisteddfod, sy’n dathlu iaith a diwylliant Cymru. Mae’n aml yn ddigwyddiad cystadleuol, gyda chorau, beirdd, cantorion, cerddorion a dawnswyr yn perfformio am wobrau.

Gan ddyddio’n ôl i 1176 (pan ddaeth pobl ynghyd am y tro cyntaf i gastell Rhys ap Gruffydd yn Aberteifi), mae gan yr eisteddfod fodern gryn ddyled i adfywiad y 1790au.

Yr eisteddfod bwysicaf yw Eisteddfod Genedlaethol Cymru, sef i bob golwg yr ŵyl gerddorol a barddol fwyaf yn Ewrop. Caiff ei chynnal unwaith y flwyddyn, ac mae’n symud rhwng gogledd a de Cymru bob blwyddyn.

Yn 2018, bydd yn ymweld â Chaerdydd am y tro cyntaf ers degawd – a bydd y maes (cae yw hwn yn aml, ond dyma safle’r ŵyl yn fwy cyffredinol) wedi’i wasgaru ar draws Bae Caerdydd, gan ymgorffori casgliad enfawr o grwpiau, cymdeithasau, elusennau, a stondinau bwyd a diod.

Disgwylir y bydd 6,000 o gystadleuwyr a 150,000 o ymwelwyr yn heidio i’r ddinas i weld treftadaeth ddiwylliannol Cymru – ac eleni, cânt weld llawer o gynfyfyrwyr Prifysgol Caerdydd yn cael eu derbyn i Orsedd y Beirdd.

Y beth?

Mae llawer o seremonïau’n gysylltiedig â’r eisteddfod. Mae Gorsedd y Beirdd yn gymdeithas o feirdd, cerddorion, ysgrifenwyr a phobl eraill sydd wedi cyfrannu at ddiwylliant Cymru, ac mae lliwiau’r gwisgoedd yn dynodi’r cyfraniad o dan sylw.

Cyn 2012, roedd y lliwiau’n dynodi safle – gwyrdd i Ofyddion, glas i Feirdd a gwyn i Dderwyddon. Ers hynny, cyfeirir at yr holl aelodau fel Derwyddon.

Adfywiad y 1790au sydd i’w gyfrif am sawl un o’r traddodiadau, ond mae gwreiddiau’r seremonïau’n ddyfnach yn hanes Cymru. Mae’r cofnod cynharaf o fardd yn ennill y Gadair yn dyddio’n ôl i’r 12^fed ganrif!

Beth sy’n digwydd pan fyddwch yn ennill?

Am hyder! Mae seremonïau’r Orsedd yn cydnabod Coroni’r Bardd (am bryddest neu gerddi rhydd), dyfarnu’r Fedal Ryddiaith, a Chadeirio’r Bardd (am awdl neu gerddi mewn cynghanedd gyflawn).

Bydd yr Archdderwydd ac aelodau’r Orsedd yn ymgynnull mewn gwisgoedd seremonïol i gyhoeddi pwy yw’r enillwyr. Bydd y rheini sy’n cystadlu’n defnyddio ffugenw, a bydd yr enillydd yn parhau i fod yn ddirgelwch hyd nes y bydd ar ei draed ar alwad y corn gwlad.

Bydd yn ymlwybro tua’r llwyfan, ond cyn y gellir coroni neu gadeirio’r bardd buddugol, neu gyflwyno’r fedal i’r llenor buddugol, caiff y cledd mawr ei ddal ar i fyny. Yn rhyfedd iawn, arwydd o heddwch yw’r llafn chwe throedfedd. Nid yw’n cael ei ddadorchuddio’n llawn a chaiff ei gario wrth y llafn yn hytrach na’r carn.

Bydd yr Archdderwydd yn gofyn deirgwaith a oes heddwch, a bydd y dorf yn ateb ‘Heddwch’ deirgwaith, i gadarnhau hynny. Caiff y buddugwr ei ddatgan yn ffurfiol, wedyn, fel y Prifardd neu’r Prif Lenor. Oni bai, wrth gwrs, bod neb yn deilwng yn nhyb y beirniaid, sydd wedi digwydd o bryd i’w gilydd.

Ddylwn i fynd?

Dylech! Ceir awyrgylch parti go iawn, gyda phawb eisiau dathlu a rhannu diwylliant ac iaith Cymru – gydag ymdrechion enfawr i wneud yr ŵyl ddiwylliannol hon yn agored i’r rheini nad ydynt yn siaradwyr Cymraeg, yn y blynyddoedd diwethaf.

Bydd eich hoff brifysgol yno, hefyd.